Etütü mü, Etüdü mü? — Bir Sözcüğün Ardına Saklanan Hikâye
Bazı kelimeler vardır, sadece dil bilgisiyle açıklanmaz; bir duygusu, bir geçmişi, hatta bir kokusu vardır. “Etütü mü, etüdü mü?” sorusu da tam olarak böyle bir anıya denk gelir bende. Bu yazıda bir kuraldan çok, o kuralın içinde yaşayan iki insanın hikâyesini anlatmak istiyorum. Çünkü bazen bir sözcüğün doğrusu, kalpten geçenle değil, cümledeki duyguyla ölçülür.
—
Bir Etüt Odasının Hikâyesi
O gün akşam güneşi, etüt merkezinin camından turuncu çizgilerle yere vuruyordu. Masanın bir ucunda Ali, diğer ucunda Elif oturuyordu. İkisi de Türkçe öğretmeniydi ama hayatın iki farklı ucundan bakıyorlardı.
Ali’nin masasındaki her şey simetriydi: kalemler sıraya dizili, defterin kenarında küçük notlar, gözlüğü milimetrik yerinde.
Elif’in masası ise tam tersi: renkli post-it’ler, yarım kalmış kahve bardağı ve içinde çiçekli bir kalem.
Ve o günün tartışması, beklenmedik bir kelimeyle başlamıştı:
“Etütü mü doğru, etüdü mü?”
—
Ali: “Kural Basit, Analiz Et, Çöz!”
Ali’nin bakışı netti.
> “Kelimenin kökü Fransızca étude, Türkçeye ‘etüt’ olarak geçmiş. Ünlüyle başlayan ek geldiğinde son ünsüz yumuşar: etüt + ü → etüdü. Bu kadar basit.”
Masaya parmağıyla vurdu, sanki bir matematik denkleminden bahsediyordu.
Ona göre dil mantıktı, sistemdi, çözülecek bir formüldü.
“Etütü” diyenleri duydukça yüzü buruşuyor, içinden “Nasıl olur da bu kadar açık kuralı karıştırırlar?” diye geçiriyordu.
Ali için doğru cevap, hep “tek”ti.
Yanlışa tahammül yoktu.
—
Elif: “Ama Sesin Akışı da Önemli…”
Elif gülümsedi, kahvesinden bir yudum aldı.
> “Ali, haklısın… ama baksana, bazen dilin kendi melodisi kuralları büküyor. İnsanlar ‘etütü’ demeyi daha doğal buluyor. Belki dilin kulağa uyumu, kitaptaki kurallardan daha güçlüdür.”
Ali’nin yüzünde hafif bir tebessüm belirdi, ama hemen ciddileşti.
“Dil bilimde duygusallığa yer yok Elif,” dedi.
Elif ise içinden, “Ama dil zaten duygunun en saf hali değil mi?” diye düşündü.
O an aralarındaki fark sadece kelimenin sonundaki harf değil, hayata bakışlarıydı.
Ali her şeyi çözmek isterken, Elif hissetmek istiyordu.
—
Bir Kelimenin İki Kalbi
Etüt merkezindeki sessizlikte, dışarıdan bir öğrencinin gülüşü duyuldu.
Ali o sesi bir dikkat dağınıklığı olarak algıladı.
Elif ise o sesin içinde umut duydu: bir çocuğun öğrenme neşesi.
Ve belki de “etüdü” kelimesi de tam bu iki dünya arasında asılıydı.
Bir tarafı kurallara sıkı sıkıya bağlı, diğeri kulağın ritmine teslim.
Biri mantığın sesi, diğeri duygunun yankısı.
> Ali’nin cümlesi: “Etüdü yanlış yazarsan, öğrenciye yanlış öğretirsin.”
> Elif’in cümlesi: “Etütü yanlış yazarsan da olur, yeter ki öğrenmeye heves etsin.”
İşte, dilin büyüsü burada: her iki cümle de haklı.
Çünkü dil hem kuralların hem kalplerin ortak alanıdır.
—
Doğru Cevap: Etüdü
Evet, dilbilgisel olarak doğru olan “etüdü”dür.
Çünkü “etüt” kelimesine ünlüyle başlayan bir ek geldiğinde, son sert ünsüz t, yumuşar ve d olur.
> Etüt + ü → etüdü.
Bu Türkçedeki ünsüz yumuşaması (ünsüz değişimi) kuralına bağlıdır.
Yani yazım açısından kazanan Ali’dir.
Ama sözcüğün duygusal ağırlığını taşıyan Elif’in cümlesidir.
—
Dilin Nabzı: Kural mı, Kalp mi?
Elif o akşam merkezden çıkarken gülümsedi.
Gökyüzü morla turuncu arasında salınıyordu.
Ali pencereden bakarken hâlâ düşünüyordu: “Gerçekten kural her zaman kazanan mıdır?”
Belki de dil, sadece doğrulukla değil, paylaşılan anlamlarla yaşar.
İnsan nasıl hissediyorsa, dili de öyle akar.
Kimi “etüdü” der net bir vurguyla, kimi “etütü” deyip geçer.
Ve her ikisi de aslında iletişimi kurar.
—
Peki Senin Cevabın Hangisi?
“Etütü” mü dersin, “etüdü” mü?
Kulağına hangisi daha sıcak, hangisi daha doğal geliyor?
Belki sen Ali gibi kurallardan, belki Elif gibi sezgilerden yanasındır.
Yorumlarda yaz, birlikte tartışalım.
Çünkü bazen bir kelimenin hikâyesi, bir toplumun dilini — hatta kalbini — anlatır.